Europejska Agencja Kosmiczna (ESA) została utworzona na mocy Konwencji podpisanej w Paryżu 30 maja 1975 roku. Jest to międzynarodowa organizacja międzyrządowa powołana dla realizacji wspólnego, europejskiego programu badania i wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Do jej zadań należy również wspieranie rozwoju nowoczesnego i konkurencyjnego przemysłu w państwach członkowskich.
Członkami ESA są dziś wszystkie państwa starej Unii Europejskiej oraz Szwajcaria, Norwegia, Czechy i Rumunia. Na podstawie umowy w pracach ESA uczestniczy Kanada.
Podstawowe cele
Podstawowe cele Agencji to:
- Prowadzenie działalności w zakresie badań i wykorzystania przestrzeni kosmicznej dla celów naukowych
- Wypracowywanie i wprowadzanie w życie długoterminowej europejskiej polityki kosmicznej, wypracowywanie zaleceń dotyczących celów działalności kosmicznej oraz koordynowanie polityk kosmicznych państw
- Koordynowanie europejskiego programu kosmicznego z programami narodowymi i włączanie programów narodowych w program europejski
- Wypracowywanie i wprowadzanie w życie polityki przemysłowej w sektorze kosmicznym w zakresie własnych programów oraz wypracowywanie zaleceń dotyczących spójnej polityki państw członkowskich w tej dziedzinie.
Formuła działalności
Formuła działalności Agencji jest bardzo elastyczna, wypracowana w ten sposób, by jak najlepiej odpowiadała oczekiwaniom i potrzebom państw członkowskich. Niektóre państwa są zainteresowane prowadzeniem działań na szeroko zakrojoną skalę (choćby Francja), podczas gdy inne, bądź ze względu na odmienne priorytety polityczne bądź słabszą gospodarkę, muszą ograniczać swe ambicje. Dlatego też ESA realizuje 2 rodzaje programów:
1. Programy obowiązkowe – zobowiązują wszystkie państwa członkowskie do uczestnictwa i są finansowanie ze składek państw członkowskich (wielkość składek jest proporcjonalna do dochodu narodowego poszczególnych państw). Programy te obejmują m. in. badania przestrzeni kosmicznej oraz budowę i wykorzystanie sprzętu służącego takim badaniom, programy naukowe, badania technologiczne, pośrednictwo w przepływie informacji o programach kosmicznych państw.
2. Programy opcjonalne – finansowane są przez państwa w nich
uczestniczące. Udział poszczególnych państw jest ustalany w
drodze indywidualnych negocjacji, odrębnie dla każdego
programu. Zalicza się tu między innymi budowę europejskiej
rakiety nośnej i programy służące użytkowym zastosowaniom
technik satelitarnych takie jak obserwacje Ziemi,
telekomunikacje, czy nawigacje satelitarną. Państwa
członkowskie ESA samodzielnie wybierają w których programach
opcjonalnych chcą brać udział, zgodnie ze swoją polityką
przemysłową i kosmiczną.
Całkowity budżet ESA w 2012 roku wynosi 4 miliardy Euro.
Europejska Agencja Kosmiczna jest właścicielem konstelacji satelitów różnego przeznaczenia, wykorzystywanych do wsparcia zarządzania kryzysowego, monitoringu środowiska, obserwacji, nawigacji i wielu innych usług. Jako członek, Polska będzie mogła korzystać z nich bez ograniczeń. /Credits: ESA
Jedną z cech charakteryzujących działania ESA jest unikanie prowadzenia działalności operacyjnej. Oznacza to, iż po stworzeniu określonych systemów i ich rozwinięciu do poziomu, na którym mogą funkcjonować operacyjnie, tzn. być wykorzystywane do zastosowań użytkowych, Agencja stara się przekazywać je do organizacji pochodnych. To te organizacje odpowiadają za utrzymywanie systemów, ich bieżącą obsługę i dalszy rozwój (często we współpracy z ESA), a także, o ile to możliwe, za prowadzenie odpowiedniej polityki komercyjnej.
Takimi organizacjami są Arianespace odpowiadający za wykorzystywanie rakiety Ariane, Eutelsat zajmujący się telekomunikacją i Eumetsat obsługujący satelity meteorologiczne.
Polityka przemysłowa
ESA nie ogranicza swoich działań tylko do realizacji programów kosmicznych, ale również wypracowuje i wdraża własną politykę przemysłową. Jej celem jest rozwój i wspieranie europejskiej bazy przemysłowej, na której opiera się program kosmiczny Agencji, i która jednocześnie jest dziś ważnym elementem światowej gospodarki. Podstawowymi zasadami, na jakich opiera się polityka przemysłowa jest: zlecanie kontraktów, o ile to tylko możliwe, przemys łowi europejskiemu oraz takie rozdzielanie kontraktów, aby do przedsiębiorstw danego państwa trafiały kontrakty o wartości zbliżonej do jego wkładu do budżetu ESA (tzw. zasada geographical return; stopa zwrotu składki wynosi ok. 90 %).
ESA a Europejska Polityka Kosmiczna
Działalność Agencji jest prowadzona we współpracy z Unią Europejską, w szczególności w zakresie formułowania długofalowej europejskiej polityki kosmicznej. Obecnie współpraca z UE obejmuje głównie programy Galileo i GMES oraz problematykę telekomunikacji satelitarnej. Szczegółowe zasady partnerstwa obu organizacji reguluje Porozumienie Ramowe zawarte w listopadzie 2003 r.
Agencja podpisała także umowę z Rosją, na mocy której rosyjskie rakiety nośne Sojuz będą wykorzystywane do umieszczania w przestrzeni kosmicznej satelitów i obiektów kosmicznych z kosmodromu ESA w Kourou w Gujanie Francuskiej, wzbogacając europejski potencjał w tej dziedzinie.
Znaczenie działalności ESA
Działalność Agencji przyczyniła się do stworzenia znacznego potencjału kosmicznego Europy. Obejmuje on dziś własny system wynoszenia, systemy satelitarne, których zastosowania odpowiadają oczekiwaniom formułowanym w Europie, silny i konkurencyjny przemysł kosmiczny, który jest w stanie całkowicie obsługiwać europejskie zapotrzebowanie i liczy się na światowym rynku oraz znaczny potencjał organizacyjny i naukowo-techniczny – tysiące specjalistów, obszerne know-how oraz wiedza naukowa i rozwiązania techniczne, które szerokim strumieniem płyną do innych sektorów europejskiej gospodarki.
Rakieta Ariane 5 jest filarem europejskiego programu rakietowego. Nad rozwojem nowych rakiet będą pracowały również firmy i instytucje z Polski, o ile Polska dołączy do ESA. /Credits: ESA
Z efektów działalności Agencji korzystają zarówno państwa największe, jak i mniejsze oraz słabiej rozwinięte, których minimalne wkłady do budżetu Agencji są nieporównywalne z uzyskiwanymi efektami. Jednocześnie mechanizm geograficznej redystrybucji pozwala największym państwom na zachowanie korzyści z rozmiaru poczynionych przez nie inwestycji, które trafiają do ich własnego przemysłu w postaci kontraktów i zamówień ESA.
Dzięki działalności Agencji państwa europejskie mają dziś niezależną pozycję w działalności kosmicznej – dziedzinie, która z każdym kolejnym rokiem staje się coraz nieodzownym obszarem aktywności człowieka, obszarem przynoszącym mu jednocześnie coraz bardziej wymierne korzyści.
